Gemiddelde tijd tot vertering s.o.

VRAAG

Via deze link las ik een artikel over de gemiddelde tijd dat een stoffelijk overschot zou zijn vergaan. Vanuit onze uitvaartonderneming (gericht op Islamitische uitvaarten) krijgen wij geregeld de vraag of het wel verantwoord is om in Nederland te begraven, met het risico op uitruimingen of opgravingen. Dit komt omdat vanuit religieus oogpunt een overledene recht heeft op eeuwige grafrust. Echter wordt hierin vaak vergeten dat de essentie vanuit het geloof is dat het lichaam volledig dient te zijn vergaan, zodat het graf bijvoorbeeld opnieuw kan worden gebruikt of dat er een andere bestemmingsplan voor kan komen. Graag vernemen wij van u binnen welke gemiddelde termijn een stoffelijk overschot op een begraafplaats volledig vergaan is. Wij krijgen vragen van bezorgde nabestaanden die vanuit religieus oogpunt graag willen weten of een lichaam bijvoorbeeld na 20 of 30 jaar vergaan is. Uiteraard zijn wij op de hoogte van de verschillende factoren die hierin van invloed zijn, zoals de zuurgraad van de grond, de conservering van het lichaam, een kist of lijkwade etc. Graag ontvangen wij de beschikbare informatie hierover, zodat wij deze kunnen bestuderen en de nabestaanden gepast kunnen antwoorden, gebaseerd op feiten en onderzoek.

ANTWOORD

U stuurde ons een link naar de reactie van mr. Van der Putten op een vraag over lijkvertering. Ik heb zijn reactie ook gelezen en hetgeen hij beschreven heeft, beaam ik. Kort gezegd is de snelheid en mate van lijkvertering afhankelijk van meerdere factoren. Wanneer een begraving op een begraafplaats heeft plaatsgevonden waar sprake is van goede omstandigheden, zal de lijkvertering na tien jaar zover gevorderd zijn dat alleen de grote botten resteren. Wanneer deze botten langer begraven blijven, zullen die langzaamaan ook verder verteren, zover dat uiteindelijk alleen aan de verkleuring van de grond zichtbaar is dat daar ooit iemand begraven geweest is.

Wanneer er omstandigheden zijn die de lijkvertering belemmeren, kan het verteringsproces echter langer dan tien jaar duren of zelfs volledig stagneren. Daar is echter vóór de begraving wel invloed op uit te oefenen, onder andere door bepaalde handelingen aan het lichaam wel of niet uit te voeren. De overledene te kleden in kleding of een wade die de ontbinding niet belemmerd, maar ongestoord laat verlopen. Op de grondsoort op de begraafplaats hebben de nabestaanden of u als uitvaartverzorger geen invloed, dat is aan de houder van de begraafplaats. Deze heeft echter ook belang bij een goede lijkvertering en zal er dan ook voor zorgdragen dat de grond waarin begraven wordt, dusdanige kwaliteiten heeft dat deze geschikt is om in te begraven.

U noemt in uw bericht zelf al een aantal factoren die negatieve invloed kunnen hebben op de vertering van een lichaam. Naast de factoren die u benoemd heeft, benoem ik er graag nog een aantal:

• Het gebruik van thanatopraxie, balseming met een kortdurend effect. De natuurlijke start van de ontbinding van het lichaam wordt eerst ‘stilgelegd’ en moet vervolgens na minimaal tien dagen weer opgang komen. Wanneer de omstandigheden in het graf en rondom het lichaam goed zijn, behoeft dat geen probleem te zijn. Wanneer er echter een andere belemmerde factor is, kan de combinatie van die twee aspecten ervoor zorgen dat er sprake is een zeer vertraagde start van de ontbinding.
• Kleding of wade van materialen die nauwelijks of geen zuurstof doorlaten en zelf ook niet vergaan belemmeren de ontbinding van het lichaam.
• Grondsoort of grondwaterniveau kunnen van invloed zijn.

De wetgever is er in Nederland vanuit gegaan dat een lichaam binnen tien jaar in zoverre ontbonden is, dat op dat moment alleen de grote botten nog deels intact zijn. In de praktijk is dat in bijna alle gevallen ook aan de orde, zoals mr. Van der Putten al schreef. In de praktijk blijven de graven in Nederland echter veel langer dan tien jaar in stand. Zoals u ongetwijfeld weet zijn er in Nederland twee grafsoorten, algemene graven en particuliere graven. Algemene graven worden vaak voor een relatief korte periode uitgegeven. Tien jaar komt voor, maar wellicht even vaak vijftien of twintig jaar of nog langer. In het algemeen worden dergelijke graven na afloop van de termijn geruimd. De stoffelijke resten worden vervolgens op de begraafplaats opnieuw ter aarde besteld. Dat is simpelweg geregeld in artikel 31, lid 2 van de Wet op de lijkbezorging (Wlb).

Particuliere graven daarentegen worden vaak voor nog langere periode uitgegeven en het recht hierop kan telkens weer verlengd worden. Ook dat is wettelijk geregeld en wel in artikel 28, lid 1 Wlb. Het is dan ook aan de rechthebbende, aan de nabestaanden, om te bepalen hoelang een dergelijk graf in stand blijft. Het is ook aan de rechthebbende om te bepalen, wellicht decennia na de eerste begraving, dat een graf hergebruikt wordt door dezelfde familie. Mochten er bij het delven van het graf dan onverhoopt toch nog skeletdelen aangetroffen worden, dan kunnen (en mogen!) die onderin hetzelfde graf opnieuw ter aarde besteld worden. Geheel in lijn met de Wet op de lijkbezorging, maar mijns inziens ook in lijn met de islamitische traditie. Ik verwijs hiervoor graag naar de reactie van het Contactorgaan Moslims en Overheid (CMO) die zij gegeven heeft bij het door het ministerie van BZK geïnitieerde onderzoek naar ‘eeuwigdurende grafrust’. Het rapport over dit onderwerp is middels bijgevoegde Kamerbrief in februari 2023 aan de leden van de Tweede Kamer aangeboden. Klik voor meer info op deze link.

Het risico op ongewenste ruimingen of opgravingen is nihil wanneer er gekozen wordt voor een particulier graf. De houder van de begraafplaats kan een dergelijk graf niet ruimen zonder toestemming van de rechthebbende. Alleen met toestemming van de rechthebbende kan een dergelijk graf op termijn opnieuw gebruikt worden voor een overledene vanuit dezelfde familie waarbij eventuele stoffelijke resten dieper in het graf teruggeplaatst worden voor verdere vertering. Wanneer een begraafplaats gesloten verklaard zou worden, ook dan mag er nog niet geruimd worden. Er mag dan niet meer begraven worden, maar dat is iets anders dan wel mogen ruimen. Sluiten van begraafplaatsen komt echter nauwelijks voor. Juist omdat het recht op de graven telkens weer verlengd kan worden.

Bovenstaand is zowel van toepassing op gemeentelijke begraafplaatsen als op bijzondere begraafplaatsen. Gemeentelijke begraafplaatsen kennen echter lang niet altijd grafrecht voor onbepaalde tijd zoals bijzondere begraafplaatsen dat vaker wel kennen. Dat hoeft echter geen probleem te zijn, omdat het bij particuliere graven altijd aan de nabestaanden is hoelang een graf in stand blijft. Wanneer de wens bestaat om op een begraafplaats alleen grafrecht voor onbepaalde tijd uit te geven, dan is dat in Nederland ook mogelijk. De Wlb staat toe dat een bijzondere begraafplaats gesticht wordt. De houder van de begraafplaats bepaald dan zelf welke uitgiftetermijnen hij op die begraafplaats hanteert. Grafrecht voor onbepaalde tijd is dan ook een mogelijkheid.

IW mei '25
21 juli 2025