Instandhouding monumentale graven

VRAAG

Als stichting beheren we twee kerkhoven. Daarop zijn een aantal graven die we als stichting beheren en voor ‘het nageslacht’ willen bewaren. Bijvoorbeeld graven van oud-burgemeesters, pastoors, het oudste kindergraf, maar ook van bekende families (familiegraven), die voor onze gemeente betekenisvol (geweest) zijn. De grafrechten van de meeste van deze graven zijn verlopen, waarna onze stichting ze heeft ‘geadopteerd’. Van sommigen lopen de grafrechten nog door. Mijn vraag is: Wat zijn de criteria van een ‘monumentaal graf’? Kunnen wij vragen aan rechthebbenden van bijv. die familiegraven, of zij de grafrechten toch blijvend willen betalen (het zijn vaak vermogende families) indien zij de grafrechten NIET zouden willen verlengen? 

ANTWOORD

U heeft een aantal vragen over de instandhouding van graven die u wilt ‘bewaren voor het nageslacht’. Om op uw vragen een adequaat antwoord te kunnen geven heb ik op internet gezocht naar het reglement voor uw begraafplaatsen. Helaas heb ik dat niet kunnen vinden. In veel reglementen is een artikel op genomen over de instandhouding van dergelijke graven of grafmonumenten.  Wanneer dat voor jullie begraafplaatsen ook het geval is, is het goed om hier rekening mee te houden in uw besluitvorming. Voor nu geef ik dan ook een algemene reactie.

Wanneer de rechthebbende besluit geen gebruik te maken van het recht tot verlenging van het grafrecht, valt het graf terug aan de houder van de begraafplaats. Het eigendomsrecht over het een grafmonument gaat op dat moment ook over naar de houder van de begraafplaats. Het is aan de houder van de begraafplaats om te beslissen wat er met het (graf-)monument gebeurt, ruimen of in stand houden. U schrijft dat u, de stichting, een aantal van dergelijke graven heeft ‘geadopteerd’, maar dat is een onjuiste benaming en een onjuiste status van die graven. De stichting is volledig verantwoordelijk voor die graven en voor de monumenten. Wanneer er nog sprake is van actieve grafrechten, ligt die verantwoordelijkheid bij de rechthebbende.

Om te bepalen welke graven of grafmonumenten u wilt gehouden, is het verstandig hiervoor criteria vast te stellen. Om objectief te kunnen beoordelen adviseer ik u de begraafplaatsen te (laten) inventariseren. Wat hebben we, wie is waar verantwoordelijk voor, wat willen we in stand houden en aan welke graven hechten we minder waarde. Bij een inventarisatie kunnen onder andere de volgende criteria gehanteerd worden:

• Ouderdom van het monument, ouder of jonger dan bijvoorbeeld 50 jaar;
• Materiaalgebruik;
• Vormgeving van en/ of symboliek op het monument;
• Technische staat van het monument;
• Monument wel of niet passend in het karakter van het grafveld;
• Juridische status van het graf;
• Grafrechttermijn;
• Is de overledene van betekenis geweest voor de (lokale) gemeenschap.

Voor met name het onderzoek of iemand van betekenis geweest is voor de (lokale) gemeenschap, kan input van bijvoorbeeld een historische vereniging van belang zijn.  Aan de hand van de inventarisatie kan bepaald worden welke graven of monumenten in aanmerking komen voor behoud. Het behoud komt dan ten laste van uw eigen stichting wanneer er geen rechthebbende meer op het graf is. Voormalige rechthebbende hebben geen juridische verplichting om financieel bij te dragen aan de instandhouding van dergelijke graven/ grafmonumenten. U kunt wel een regeling maken waarbij er wel sprake is van adoptie van een dergelijk monument. Er is dan geen sprake meer van grafrecht dat actief uitgeoefend kan worden. De adoptant betaald periodiek een bedrag dat specifiek bedoeld is voor de instandhouding van een specifiek grafmonument. Begraven in het graf mag dan niet en de stichting blijft verantwoordelijk voor het graf(-monument).

Wanneer een rechthebbende besluit geen gebruik te maken van uw aanbod tot verlenging van het recht, staat het u vrij om een ander familielid gebruik te laten maken van het grafrecht om daarmee het graf in stand te houden. Het is het makkelijkste wanneer de familie dan zelf zorgt voor de tijdige overschrijving van het grafrecht, dus voor de afloopdatum. Wanneer de afloopdatum verstreken is, is de stichting eigenaar van het monument geworden. U kunt het grafrecht dan opnieuw uitgeven, onder de huidige voorwaarden. Dat kan ook ‘inclusief de stoffelijke resten in het graf’ en inclusief het grafmonument. Heb er dan wel erg in dat u ook het eigendomsrecht van het grafmonument officieel overdraagt aan de nieuwe rechthebbende. Vanzelfsprekend dient u bij het overschrijven of de nieuwe tenaamstelling de eisen uit uw reglement in acht te nemen.

Mocht er op uw begraafplaatsen sprake zijn van een graf van bijvoorbeeld een oud-burgemeester, oud-wethouder of andere publieke persoon, dan kan het interessant zijn om contact te zoeken met de burgerlijke gemeente. Soms is het handig omdat via de politiek (een raadslid) te doen. Zeker wanneer bijvoorbeeld een straat of plein naar een oud-burgemeester vernoemd is, zou het diezelfde gemeente sieren wanneer zij bijdragen in de kosten van de instandhouding van het graf van die persoon, ook wanneer dat graf zich op een bijzondere begraafplaats bevindt. Dergelijke acties vragen een goede voorbereiding en op het juiste moment aan de juiste persoon vragen stellen. Volgend jaar zijn er gemeenteraadsverkiezingen. In de aanloop hiervan zijn er vaker, voornamelijk lokale, politieke partijen die ervoor openstaan om dergelijke vragen in te brengen bij het college van B&W.

Kortom, instandhouding van funerair erfgoed is van belang om een bepaalde sfeer op de begraafplaats te behouden en om geschiedenis niet verloren te laten gaan. Het kan echter ook een financiële aanslag betekenen op de exploitatie van de begraafplaatsen.

IW jul '25
16 juli 2025