De nieuwe Handleiding Opgraven en Ruimen

Eind november is tijdens de Algemene Ledenvergadering van de LOB de nieuwe Handleiding Opgraven en Ruimen geïntroduceerd. De totstandkoming van dit boekje heeft een lange voorgeschiedenis. Voorzitter en penvoerder van de hiervoor opgerichte Werkgroep Opgraven en Ruimen, Wim van Midwoud, vertelt.

De werkgroep
Doelstelling van de werkgroep was om gezamenlijk één Handleiding Opgraven en Ruimen op te stellen. Hierbij werden vooraf een aantal aandachtspunten voor deze handleiding vastgesteld:
– De richtlijn is voor beheerders van begraafplaatsen.
– De richtlijn is voor de leden van de BVOB.
– Het is een basis voor het maken van bestekken en werkomschrijvingen voor opgraven en ruimen.
– De richtlijn voldoet aan de vraag van het Ministerie van Binnenlandse Zaken.
– Het is een boekje dat leesbaar is voor iedere geïnteresseerde leek.
De drie meewerkende organisaties vertegenwoordigen verschillende disciplines. Dit maakte de totstandkoming van de handleiding alleen maar boeiender en aantrekkelijker. Iedere organisatie heeft haar eigen ervaringen en aandachtspunten en dit versterkte het gezamenlijke onderzoek.

Lastige vraagstukken
Een belangrijk punt voor de werkgroep was de bepaling welke werkwijze respectvol is en welke niet. Wat de één als respectvol ervaart ziet de ander als onwenselijk. Wie zijn wij, als leden van de werkgroep, om dit vast te leggen? Duidelijk was dat er meerdere criteria zijn dan alleen het werken op een nette manier. Drie criteria vragen namelijk hun aandacht hierbij: respect, werkbaarheid en exploitatie.
In de discussie in de Tweede Kamer werd gesteld dat alleen handmatig ruimen een respectvolle wijze van werken is. De vraag is of dit zo is. Kunnen we vragen van de ruimers om al het werk bij ruimingen uit te voeren met de hand? Kan dit van de ruimer worden verlangd en is dat dan respectvol naar de ruimer toe? Bovendien, wat worden de uiteindelijke kosten als bij een ruiming alleen handmatig kan worden gewerkt? De tarieven zullen op veel begraafplaatsen aanzienlijk omhoog gaan als dit de nieuwe richtlijn zou worden. Is het niet zo dat op een nette manier machinaal geruimd kan worden? En is het ook niet zo dat er zeer slordig handmatig geruimd kan worden?! Respect heeft bij een ruiming of opgraving niet zozeer te maken met de wijze van werken, maar meer met de verantwoordelijkheid van beheerder en ruimer. Er wordt omgegaan met menselijke resten. Ook na de grafrusttermijn wordt verwacht dat hier verantwoord mee wordt omgegaan; er wordt gewerkt met de resten van medemensen die eerder zijn overleden dan u en ik.
Deze handleiding gaat in op technische vraagstukken zoals: Machinaal zeven of trommelen; ruimen in kleigrond; het vervoer van stoffelijke resten; het deponeren van stoffelijke resten in verzamelkelder of -graf; hoe om te gaan met onvolledig verteerde resten; waaraan moet een verzamelkelder of -graf voldoen.
Allemaal technische zaken waar uitgebreid op wordt ingegaan. Echter, nergens zal de lezer de stelling vinden: zo moet het en niet anders! Dit boek is een handleiding en geen wetgeving. Uiteindelijk is en blijft de beheerder verantwoordelijk. Hij bepaalt de werkwijze en overweegt wat de juiste manier van werken is. Respect komt daarbij op de eerste plaats.

Terminologie
Ook wordt in de nieuwe handleiding uitgebreid ingegaan op de terminologie. Wat veel mensen knekelput of bottenkuil noemen, wordt nu in de handleiding verzamelgraf genoemd. Blijkbaar speelt de tijdsgeest een rol. Op hoeveel oudere begraafplaatsen zie je in het steenhouwwerk geen schedels en skeletten als symbolische aanduiding van de dood? Tegenwoordig haalt vrijwel niemand het meer in zijn hoofd om dergelijke symboliek op een steen te verwerken. Mensen schrikken daar tegenwoordig van en dit wordt als te confronterend beschouwd. De dood blijft tegenwoordig veel meer op een afstand dan in vroeger tijden – je kunt je overigens afvragen of dit een gelukkige ontwikkeling is. Feit is dat deze handleiding ook is bedoeld voor de geïnteresseerde leek. Vandaar dat de werkgroep is meegegaan in de wat verhullende terminologie: geen lijk maar een stoffelijk overschot, geen knekelgraf maar verzamelgraf. Veel verwarring is er over de definities. Onder opgraven en ruimen wordt waarschijnlijk door iedereen wel hetzelfde verstaan. Maar hoe zit het met begrippen als samenvoegen, schudden, herbegraven, lijkomhulsel? In het eerste hoofdstuk worden deze termen eenduidig gedefinieerd. Aan de hand van vragenschema’s vindt de lezer in de volgende hoofdstukken eenvoudig de informatie die hij zoekt. In de laatste hoofdstukken worden schematisch de te hanteren procedures en protocollen behandeld. Bij de voorbereiding en uitvoering van werken kan hiervan handig gebruik gemaakt worden door de diverse partijen.

Niet voor de gezelligheid
Vrijwel niemand zal dit boekje nou eens gezellig met een glaasje wijn op een verloren zondagmiddag gaan lezen, benieuwd naar de afloop. Deze handleiding is vooral een checklist voor de opdrachtgever en de uitvoerende partij. Wordt niets over het hoofd gezien? Wat is wettelijk wel en niet geregeld? Gaan we dit werk zelf uitvoeren of besteden we het uit? En hoe besteden we dit uit?
Kortom, wellicht niet alle, maar toch vele vragen die opkomen bij betrokkenen over deze bijzondere materie zal de lezer – zowel leek als professional – terugvinden in deze nieuwe Handleiding Opgraven en Ruimen.