Dieren

Een dierenbegraafplaats beginnen op of naast de gewone begraafplaats, het gebeurt nog weinig. Hoewel veel beheerders het idee wel omarmen, zo bleek op een themadag hierover in november 2019, waar zo’n twintig beheerders en andere begraafplaatswerknemers samenkwamen in Amsterdam om het begraven van dieren van alle kanten te belichten. We zijn inmiddels bijna drie jaar verder. Is er onder hen één die nu ook dieren begraaft?

Wij schreven eerder over dit onderwerp, in april 2019. Wim van Oort van Gedenkpark Ontwikkeling vertelde toen dat hij vaak vroeg aan begraafplaatsen: “Zou je kunnen overwegen om een deel van je begraafplaats voor dieren in te richten?” Hij had nog nooit een ‘ja’ gehoord, zei hij, maar vooral veel bedenkingen. Het zal hem geïnspireerd hebben tot het ontwikkelen van de themadag ‘Dieren op begraafplaatsen’, want er zijn diverse goede redenen om het wél te doen.

Op de dag die ik bijwoonde, eind november 2019, waren alle circa twintig aanwezigen – vooral vertegenwoordigers van gemeentelijke begraafplaatsen, een enkele van een bijzondere begraafplaats én een iemand die kerkelijke begraafplaatsen adviseert – er duidelijk wél voor te porren. Duidelijk was dat praktisch alle aanwezigen niet zelf de beslissing zouden kunnen nemen om dieren te gaan begraven, daarvoor zou toestemming nodig zijn van de wethouder of het bestuur.

Lage investeringen
Het antwoord op de vraag waarom je het zou doen, een dierenbegraafplaats beginnen, is eenvoudig. Omdat de behoefte aan begraafplekken voor dieren toeneemt. Nog niet zo lang geleden werd 90% van de overleden huisdieren achtergelaten bij de dierenarts. Inmiddels is dat 50%. Steeds meer mensen laten hun huisdier begraven of cremeren. Een eigenaresse van een dierenbegraafplaats in Gelderland vertelde afgelopen april aan omroep Gelderland dat ze het in dertig jaar tijd steeds drukker heeft zien worden.

Dierenbegraafplaatsen zijn nu bijna uitsluitend initiatieven van particulieren, die dit naast hun ‘andere’ of reguliere werk doen, en een deel van hun (ruime) achtertuin of een stuk van hun boerenland als begraafplaats hebben ingericht. Vreemd dat gemeenten en andere begraafplaatseigenaren nog niet zijn ingesprongen op de toenemende vraag naar dierengraven.

Of is het antwoord hetzelfde als dat wat vaak wordt gegeven op de vraag waarom gemeenten niet zelf het crematorium op de begraafplaats beheren: ‘Het behoort niet tot de corebusiness van onze gemeente.’

Maar het kan wel ‘business’ opleveren. Of zoals Wim van Oort het formuleert: je verbreedt de dienstverlening, boort nieuwe inkomstenbronnen aan, benut uitgevoerde investeringen (lege vakken of nieuwe aangelegde velden die niet nodig bleken) en bindt mensen al bij leven aan je begraafplaats. Want wie weet gaan ze er later zelf ook liggen.

Voor de investeringen hoef je het niet te laten, zegt Yvette Langbroek van begraafpark Zuylen in Breda, die de themadag bijwoonde. “Door alle extra werkzaamheden die corona met zich meebracht, is het nog bij plannen gebleven, maar de dierenbegraafplaats gaat er zeker komen. De plek weten we al. En dan hoeft er alleen nog een aparte in- en uitgang worden gemaakt en een huisje neergezet waar mensen afscheid kunnen nemen. Dat zijn geen onoverkomelijke kosten.”

Weerstand
Waarom zou je de lege plekken op begraafplaatsen niet bestemmen als dierengraf, schrijft iemand als reactie onder een online artikel over het toenemend aantal lege plekken op een Limburgse begraafplaats. ‘Veel mensen zijn gehecht aan hun hond, kat of pony.’

Tijdens de themadag wordt inderdaad ook de mogelijkheid besproken om de dieren niet op een apart veld binnen of buiten de bestaande begraafplaats te leggen, maar te integreren met de mensengraven. Bijvoorbeeld door twee rijen aan de buitenrand van de begraafplaats te creëren, mensen worden begraven in de binnenrij en hun dieren in de buitenrij. Voor veel beheerders (en anderen) blijkt dit (nog) een stap te ver te zijn. Een apart dierenveld, eventueel afgescheiden met een heg of hek en een aparte ingang, zal de minste weerstand opleveren, aldus Van Oort.

Maar ook de minste gewenning. Uit de nog schaarse voorbeelden in de praktijk blijkt dat mensen toleranter (of onverschilliger?) zijn dan soms vooraf wodt gedacht. Op de algemene begraafplaats Noorderduin in Zandvoort is al sinds 2001 een dierenbegraafplaats te vinden. De begraafplaats heeft een grote en een kleine aula en die laatste mag ook gebruikt worden voor dierenuitvaarten. “Ik bied het altijd aan en het is nooit een probleem geweest bij andere gebruikers en bezoekers van de begraafplaats,” aldus de beheerder.

En zo kon een beheerder van de begraafplaats in Diemen zonder probleem in de jaren tachtig van de vorige eeuw een dierenveld aanleggen, notabene naast een islamitisch vak. Waren de gevoeligheden destijds minder groot? Of was het de afwezigheid van de sociale media, waarop anders ongetwijfeld boze burgers hun verontwaardiging hadden geuit over het feit dat Lobbes en Minou dicht in de buurt van gelovigen lagen. (Het veld is inmiddels geruimd.)

Promotie
Mogelijk kost de aanleg van een dierenbegraafplaats je uitvaarten, maar het kan ook extra inkomsten opleveren. Mensen die er heftig op reageren verlies je misschien, maar daar komen anderen voor terug, aldus Van Oort. Denk daarom goed na over hoe je de begraafplaats gaat promoten, want je maakt er ook de tegenstanders mee wakker. Door folders neer te leggen bij dierenartsen en in dierenspeciaalzaken vermijd je de ‘dierenhaters’. Belangrijk is ook om zelf de regie te houden, door een goed persbericht te schrijven en duidelijk te zijn.

Maar soms blijkt de weerstand vooral bij jezelf te zitten. “Je denkt soms te snel vooraf: mensen willen het niet. Maar als je het niet aanbiedt, gebeurt er ook niets,” zei een van de deelnemers aan de themadag. Een ander: “Geloof je er zelf in? Daar begint het mee.” Niet voor niets wilde Van Oort bij het voorstelrondje weten of de deelnemers zelf huisdieren hebben. De meesten hadden er een of meerdere. Een iemand zei zóveel van dieren te houden, dat hij verwachtte het begraven ervan moeilijk te gaan vinden – “ik heb minder moeite met het begraven van mensen” – en vertelde nooit met zijn gezin mee op vakantie te gaan, omdat hij de hond niet wil missen.

Angst voor wat de reacties zullen zijn en daarom niets doen, zo lijkt het in de gemeente Haarlemmermeer te zijn gegaan. Bas Grooteman die voor de gemeente de themadag bijwoonde, vertelt: “We zijn er nooit aan begonnen. Het is op managementniveau besproken en daar zagen ze er niets in. Verwacht werd dat de inkomsten minimaal zouden zijn en dat er te veel weerstand zou komen. We hebben wel eens een Lichtjesavond georganiseerd en kregen prompt deze reactie van een vrouw: ‘als mijn man dat zou weten, dan draaide hij zich om in zijn graf.’ Bovendien ligt het deel dat was bedacht als dierenbegraafplaats naast een moslimveld.”

Yvette Langbroek: “Niets doen is heel veilig.” En ze vertelt hoe op Zuylen onlangs drie pauwen hun intrek hebben genomen. “Er is een groot verblijf gebouwd van zieke kastanjebomen op de begraafplaats die om moesten.” Waarom pauwen? “Waarom niet? Het zijn prachtige dieren, kinderen vinden ze mooi. Ze passen er, we zijn een begraafpark, willen ook steeds meer een park voor de omgeving zijn. Er lopen al fazanten rond en eekhoorns.”

Onderzoek
“Er zullen mensen zijn die het fantastisch vinden, een dierenbegraafplaats, en mensen die het vreselijk vinden,” zegt Esmeralda Wagenaar, beleidsadviseur bij de gemeente Gooise Meren (acht begraafplaatsen). “Nee, dat is nooit onderzocht.” En ze is ook niet van plan dat alsnog te gaan doen. “In principe overweegt de gemeente nog steeds een dierenbegraafplaats, maar corona en een natuurbegraafplaats, op begraafplaats Nieuw Valkenveen, kwamen tussendoor. We hebben een locatie op het oog, op de algemene begraafplaats van Bussum – op een apart deel (een soort bosplantsoen) van de bestaande begraafplaats – maar we moeten de verordening nog aanpassen. We wachten eigenlijk op de wetswijziging in verband met resomeren en willen dan in één keer voor beide zaken de verordening aanpassen.”

In Castricum is wél onderzoek gedaan naar de behoefte voor een dierenbegraafplaats. Marleen Engel van Wijkbeheer: “We zijn eerst naar de wethouder gegaan, die vond het een goed idee. Vervolgens hebben we via dierenartspraktijken bekeken of er behoefte aan is. Dierenartsen weten of horen meestal wat er met een dood huisdier gebeurt. Eigenlijk gaven ze allemaal aan dat ze niet verwachtten dat die behoefte er zou zijn. Er is veel laagbouw in onze gemeenten, mensen begraven hun huisdier meestal in de eigen tuin, of in de duinen die hier volop zijn. Dat laatste mag niet, maar het gebeurt wel. Was de behoefte er geweest, dan hadden we het absoluut gedaan. De beheerder zag het helemaal zitten. Hij had al een plekje bedacht, óp de begraafplaats en niet ergens achteraf. En nee, geen aparte ingang.”

In Schagen zijn juist de inwoners geraadpleegd, via het inwonerspanel waaraan 3.000 mensen deelnemen. In de enquête ‘Begraven in Schagen’ van mei 2020 zaten hierover twee vragen. Op de vraag ‘Zou u willen dat de gemeente het mogelijk maakt om dieren te begraven op apart deel van één van de begraafplaatsen?’, antwoordde driekwart van de pannelleden dat niet nodig te vinden. De meest genoemde reden: omdat dieren geen mensen zijn en derhalve niet op de begraafplaats horen. En op de vraag ‘Zou u willen dat de gemeente het mogelijk maakt om samen met uw dier begraven te worden?’, antwoordde 80% negatief. Of ze hadden zelf geen huisdier, of geen affiniteit met dieren of vonden het niet gepast om mens en dier samen te begraven.

Gerard Buining, destijds werkzaam bij Schagen, nu beleidsmedewerker openbare ruimte bij de gemeente Schiermonnikoog, bezocht de themadag omdat hij de opdracht had gekregen te kijken wat de mogelijkheden zijn met ‘de emorme overcapaciteit’ die er is op de begraafplaatsen. Ook Buining zegt dat een “plattenlandsgemeente anders omgaat met dieren dan stedelingen. Een dier is een dier en dieren moet je niet te veel vermenselijken.”

Aantrekkingskracht
Helaas willen de mensen van de gemeentelijke begraafplaatsen van de twee grootste steden van het land, die ook de themadag hebben bijgewoond, niets zeggen over een mogelijke dierenbegraafplaats. In Amsterdam hebben ze even ‘dringender zaken’ aan het hoofd en Rotterdam ‘kan alleen meedelen dat dit bij ons niet gaat gebeuren en dat we daarover verder geen mededelingen doen.’ Om ongewenste publiciteit te voorkomen, weet een ander.

Tijdens de themadag lieten de aanwezige Rotterdammers weten ‘te verwachten dat de politiek er niets van zou gaan vinden.’ En ook bij sommige collega’s werd weerstand verwacht. Zelf zagen ze een pilot wel zitten. “Kleinschalig proberen, maar niet bij de reguliere graven, dat zal weerstand geven.” Hoe kregen ze destijds collega’s mee in het idee voor de natuurbegraafplaats op Hofwijk, wil Van Oort weten. “Door erover te praten en door ze mee te nemen naar natuurbegraafplaatsen. Hetzelfde met de schapen die het gras nu kort houden op de natuurbegraafplaats. Eerst was het nee. Nu wordt het gezien als een extra aantrekkingskracht.”