'IJspret' op de begraafplaats

Misschien zijn hittedoden waarschijnlijker dan bevroren graven de komende jaren, decennia en eeuwen, want ons klimaat verandert en strenge winters zullen steeds minder voorkomen. Maar omdat die verandering maar heel langzaam gaat en de winter nadert, geven we u toch nog maar even wat tips en raadgevingen hoe graven te delven, te dichten en monumenten te verwijderen als de vorst heeft toegeslagen.

Het verwijderen van een monument
Een staande steen zal voor weinig problemen zorgen; hak deze voorzichtig los en verwijder met een kraan. Een ingewikkelde constructie die gedemonteerd moet worden, moet misschien eerst met branders worden ontdooid.

De meeste problemen geven grote platte zerken die het hele graf afdekken. Die zijn vaak niet los te krijgen omdat je er vanaf de zijkanten niet ver genoeg onder kan komen. In het uiterste geval moet een steen zelfs vernield worden. Voorkom dit door een zerk nooit zomaar plat op de grond te leggen. Neem altijd als basis een betonnen raam, een rand rondom een ruim gat die vanaf de zijkant is los te hakken. Een gat kan niet vastvriezen.

Het delven van een graf
Het vriest in Nederland nooit zo hard en lang dat je de grond helemaal niet meer inkomt. De Nederlandse vorst maakt meestal alleen een bovenlaag van de aarde hard. Als je door die laag heen bent is er geen probleem meer. Hoe ontdooi je die bovenlaag? Een niet te dikke bevroren laag kan waarschijnlijk voldoende worden ontdooid met branders.

Als de vorst strenger is geweest en de bevroren laag dikker, zoeken veel begraafplaatsen hun toevlucht tot een drilboor of ander pneumatisch gereedschap. Dat maakt veel lawaai en een tweede nadeel is dat het gereedschap bevriest zodra je het stilzet. Bij het gebruik van hydraulisch gereedschap heb je deze problemen niet. Een hydraulische hamer kan vaak met een kleine aanpassing op de hydrauliek van de trekker worden aangesloten. Het geeft minder lawaai en werkt altijd, ondanks de kou, want olie bevriest niet – het wordt tijdens het gebruik zelfs iets dunner. Ook is de te gebruiken hamer lichter in het gebruik dan pneumatisch gereedschap.

Verwijder de eerste brokstukken en maak een gat van circa 80 x 80 cm waar de bak van een kraan inpast. Schep met deze bak het losse, onbevroren zand uit het gat. Vanuit het gat werkend kan ook de losse, onbevroren grond van onder de bevroren grond worden weggeschept en met de kraan verwijderd. Je krijgt dan een holle ruimte met daarboven een harde plaat van bevroren grond. Deze kan met een breekhamer of een bijl worden verwijderd.

Het sluiten van het graf
Omdat het graf wordt gedicht met een mengsel van losse grond en grote en kleine bevroren stukken grond, zakt het graf eerder in. Want tussen de brokken blijft lucht zitten. Bij het ontdooien van die brokken, zakt het graf in. Dat ontdooien onder de grond kan heel langzaam gaan, en zelfs maanden duren. Houd daarom bij welke graven in de vorstperiode zijn gedolven en gedicht, want die hebben later extra zorg nodig.

Het is dan ook verstandig om in het reglement of de verordening te hebben staan dat er geen monument mag worden geplaatst en geen onderhoud aan monumenten mag worden verricht wanneer de grond geheel of gedeeltelijk is bevroren. Als je een monument direct na het sluiten van het graf plaatst, kun je problemen verwachten. Doordat de grond niet is ingeklonken kan het monument later scheefzakken. Bovendien kunnen beton en cement bevriezen en uitzetten.

Tenslotte: het is niet ongebruikelijk om voor het openen van een graf bij vorst een toeslag te rekenen. Tenslotte ben je er langer mee bezig.

Algemene preventieve maatregelen
– Zorg voor genoeg zand of zout in voorraad om gladde paden mee te bestrooien. De begraafplaats helemaal sneeuwvrij houden lukt waarschijnlijk niet. De hoofdpaden strooien gaat nog wel, maar de weinig belopen zijpaden blijven waarschijnlijk glad. Waarschuw de bezoekers eventueel bij de ingang voor gladheid.
– Houd de sneeuwschuivers paraat.
– Raad het dragen op de schouder af als het te glad is. Neem de rijdende baar.
– Bij algemene graven of begraafplaatsen waar op rij wordt begraven, kunnen vòòr de vorstperiode invalt al maatregelen worden genomen, namelijk door het graf of enkele graven af te dekken met warmtedekens of ander afdekmateriaal dat blijft liggen in sterke wind. Blad kan ook, maar waait eerder weg – en kan door bezoekers als slordig worden ervaren. Wat ook kan is de bovengrond losmaken zodat het lijkt op omgeploegd land. Als er tot circa 40 centimeter diep grote blokken liggen, is het grafdelven later nog goed mogelijk. Of: de eerste 40 centimeter van het graf alvast graven voor de vorst invalt en het gat opvullen met blad. Nadeel: er kunnen mensen in het gat vallen.
– Zorg dat de steekvazen die veel begraafplaatsen beschikbaar stellen voor het plaatsen van  bloemen bij het graf, ondersteboven worden weg gezet worden zodat er geen water in kan achterblijven dat kan bevriezen met als gevolg dat de vazen barsten of scheuren. Sommige begraafplaatsen verbieden daarom glazen potten en vazen op de begraafplaats. Scherven leveren gevaar op voor bezoekers en medewerkers.
– Houd er rekening mee dat als de begraafplaats wordt omringd door een singel of sloot, deze makkelijker bereikbaar is voor mogelijke vandalen. Er zijn beheerders die de sloot rond hun begraafplaats met bijlen en dergelijke openhouden om dit te voorkomen.
– En wat toch nog vaak vergeten wordt: sluit waterleidingen en kranen af voordat de vorst intreedt.

Tip

Het openen van grafkelders bij vorst
Tip van Ton van der Hulst, beheerder bij de stichting RK Begraafplaatsen in Den Haag

“Als de zerk van de grafkelder is vastgevroren neem je een zogenaamde kelderwinch, dat is een soort autokrik, maar dan één voor het zware werk, en krik je de steen een stukje op. De steen wordt dan een beetje gebogen, wees dus heel voorzichtig, zeker bij kou is steen nog minder flexibel dan normaal. Vervolgens ga je heel voorzichtig de naden opwarmen met een brander. En telkens als de zerk een stukje loskomt, zet je hem wederom onder spanning met de kelderwinch. Zo kun je stukje bij beetje de zerk helemaal loskrijgen en verwijderen. Het opkrikken en branden kun je met twee mensen doen. Zo’n kelderwinch kost een paar honderd euro, daarmee kun je 5 ton opkrikken.”