Ecologisch en natuurlijk begraven in Rheden en Dieren

Werken met een minimum aan chemische bestrijdingsmiddelen heeft ingrijpende consequenties. Hoe pak je met hetzelfde aantal medewerkers het onderhoud aan van 31 hectare? In Rheden en Dieren ging het Team Begraafplaatsen de uitdaging aan en zocht een creatieve oplossing. Het resultaat: Drie prachtige en milieuvriendelijke begraafplaatsen.

De gemeente heeft drie begraafplaatsen voor zeven dorpen. Heiderust in Rheden is met 24 hectare de grootste en is in 1913 aangelegd. De eigen graven zijn verreweg in de meerderheid – in dertig jaar zijn er niet meer dan 55 algemene graven uitgegeven – en voor 99 procent is de plek uitgekozen. Ook staat er een urnenmuur, kunnen er urnen begraven worden en is er een strooiveld. Hetzelfde geldt voor Begraafplaats Imboslaan in Dieren, die in 1947 is aangelegd en met vier hectare een stuk kleiner is. Ten slotte is er een begraafplaats van drie hectare aan de Harderwijkerweg in Dieren, die uit 1847 dateert. Hier worden geen graven meer uitgegeven, maar eenmaal in de twee à drie jaar wordt er nog wel bijgezet.

Milieuverordening
De directe aanleiding om ecologisch verantwoord te begraven was de gemeentelijke milieuverordening.
“Zo’n vijftien jaar geleden zijn we hier op de ecologische toer gegaan,” vertelt Cees van der Zwaard, beheerder van de drie begraafplaatsen. “Om de aanslag op grafmonumenten tegen te gaan, bespuiten we deze nu met biomos, maar we kunnen niet helemaal zonder chemische onkruidbestrijding. Tegen marmerslag mogen we die nog wel gebruiken.” Het vervangen van chemische door biologische bestrijdingsmiddelen is een goed streven, maar is arbeidsintensief. Waar haal je de tijd vandaan? Het Team Begraafplaatsen van de Gemeente Rheden zocht en vond de oplossing zoveel mogelijk in de natuur zelf.

Graspaden
Cees van der Zwaard geeft graag een rondleiding, eerst op Heiderust en later op Begraafplaats Imboslaan. “Op beide begraafplaatsen zijn de ingang en de zijstraten bestraat, maar we zijn de grindpaden aan het vervangen door graspaden,” vertelt hij. “Het grind moesten we bespuiten. Nu dat niet meer mag, zou je het onkruid handmatig moeten verwijderen; dat is niet te doen op zo’n oppervlakte. In Dieren hebben we alle grindpaden vervangen door graspaden, op Heiderust zijn we er nog mee bezig. Het onderhoud wordt daardoor niet minder, maar we gaan wel natuurlijker om met de omgeving. Verder hebben we vorig jaar juni de teams samengevoegd, zodat ze efficiënter kunnen werken en tot een hogere productie komen.” Leveren de graspaden geen blubber en glijpartijen op bij nat weer? “Dat is een kwestie van goed onderhoud,” legt hij uit. “Om mosvorming tegen te gaan, bezanden we de paden één keer per jaar. En we maaien de paden één keer in de twee à drie weken, het overige gras gemiddeld vijf keer per jaar. De bezoekers keken er in het begin wel raar tegenaan. Sommigen vroegen of er nog wel een rolstoel overheen kon, maar die rijdt op het gras alleen maar makkelijker dan op een grindpad.”
Op Heiderust liggen nog stenen paden en grindpaden. Het grind wordt zoveel mogelijk vervangen door gras, maar niet op de hele begraafplaats. Door de ligging aan de Veluwezoom is er een hoogteverschil van 25 meter. Waar het te steil is, zou de grond wegspoelen; daar moet het grind dus blijven liggen.

Groene graven
Behalve op de paden is er ook gras tussen de graven, dat met een bosmaaier en bladblazer wordt bijgehouden. Er zijn nog veel graven met grind – dat regelmatig moet worden bespoten – maar ook steeds meer met gras en natuurlijke begroeiing. Vanaf een heuvel op de glooiende begraafplaats zijn de verschillen goed te zien: waar geen liggende steen is, is een perkje met grind of met groen aangelegd. Ook zijn er graven zonder duidelijke afscheiding, die al opgaan in de natuur, al spreken we hier nog niet van een natuurbegraafplaats. De nieuwe kinderbegraafplaats, met nog maar twee grafjes, gaat nog meer in de natuur op. Hier is bewust gras ingezaaid en heide aangelegd. “Verder zijn we vier jaar geleden begonnen met het uitdunnen van de bossen,” vertelt de beheerder. “Binnen vier à vijf jaar hopen we het bos weer onder controle te hebben. Ook proberen we zoveel mogelijk de natuurlijke beplanting terug te krijgen en bijvoorbeeld de Amerikaanse eik eruit te halen en de inlandse eik te behouden.”

‘Het Bos’
Begraafplaats Imboslaan in Dieren is een mooi stukje bos en park midden in een nieuwbouwwijk. Marjan Verschuur, de collega van Cees van der Zwaard die hier inmiddels dertien jaar werkt, geeft aanvullende informatie: “De entree is vorig jaar vernieuwd en een aantal van de reusachtige douglassen zijn gekapt en vervangen door berken, de oorspronkelijke begroeiing.” De bestrating loopt al gauw over in een paar meter grindpad, en vervolgens zie je alleen graspaden. Ook deze begraafplaats heeft traditionele graven, al is het groen er niet traditioneel. Direct tegen de grens met de natuurbegraafplaats ligt het nieuwe gedeelte met traditionele graven. De mensen die hier een plek hebben uitgezocht, kozen voor een combinatie van de natuur met een mooi verzorgd graf. Waar het terrein verandert in bos en heide, staat een klein rotsblok met de vermelding ‘Natuurbegraafplaats Het Bos’. Aan de hoofdpaden zijn ‘hofjes’ gesitueerd die als grafveldjes dienen, waar grafstenen – al dan niet in de vorm van een zwerfkei – verscholen liggen tussen klimop en andere natuurlijke beplanting. “We laten de planten doorgroeien voor zover het de bereikbaarheid niet belemmert,” zegt Marjan Verschuur. “Bezoekers moeten er wel bij kunnen, en we laten de graven niet overwoekeren.” Op dit gedeelte mogen de maten van een grafmonument maximaal 80 x 80 cm zijn. Opmerkelijk is echter dat er tussen de sobere kleine stenen in het groen graven zijn met bonte bloemen, attributen als lantaarntjes, vlinders en (in januari) zelfs kerstballen. En in een grote boom bij een sober kindergrafje heeft iemand een slinger met kleurige olifantjes opgehangen. Hoe kun je dit rijmen met deze omgeving? Marjan Verschuur: “De persoon zelf of de naaste familie kiest voor een natuurbegraafplaats, maar andere familieleden en vrienden hebben daar soms moeite mee en leggen een complete Keukenhof aan. We proberen de mensen hier wel in op te voeden.” Ook voor het strooiveld is op deze begraafplaats een bijzonder mooi plekje in het bos uitgekozen.

Picknicktafel
Uit de nood geboren als gevolg van de milieuwetgeving, zijn er in Rheden en Dieren drie mooie begraafplaatsen ontstaan, waar mensen uit alle mogelijkheden kunnen kiezen: een traditioneel graf of een graf op een natuurbegraafplaats, een plek in de urnenmuur, in een urnengraf of op het strooiveld. En de bezoekers? Dat zijn niet alleen nabestaanden. Vooral op de natuurbegraafplaats in Dieren komen er ook mensen die van een mooie wandeling houden. In ‘Het Bos’ is zelfs een plekje ingericht met een picknicktafel, waar veel gebruik van wordt gemaakt door wandelaars die hier even uitrusten.