Een heidag doet wonderen

@ Foto Harry Perrée

Hoe heeft Begraafplaats Groene Kerk in Oegstgeest het LOB-rapport De begraafplaats van de toekomst gelezen? En naar welke toekomst werken ze toe? Bestuursvoorzitter Rien van Elsacker vertelt. Het thema voor de komende heidag: echtparen waarvan de ene partner begraven en de ander gecremeerd wil worden.

Vraag: “Heeft de begraafplaats bankjes?”

Antwoord: “Volop.”

Vraag: “Is er een stilteplek.”

Antwoord: “Nou… de kerk is een stilteplek. Als de beheerder er is, is de kerk open.”

Vraag: “Is er een koffie- en theegelegenheid?”

Antwoord: “Hier (de plek van het interview, in een voormalig baarhuisje, HP). Als de begraafplaats open is, kan iedereen hier in. Er staat altijd koffie klaar of je kunt een kopje thee zetten.”

Vraag: “Is er een wc?”

Antwoord: “Ja.”

Die laatste vraag was pro forma. Uw verslaggever had al gebruikgemaakt van de wc. Piepklein is-ie, met een fonteintje waar je je omheen moet wurmen, maar niettemin een wc. En daarmee een groot gemak. De vier bevraagde items scoren in het LOB-rapport De begraafplaats van de toekomst – Van hoofd naar hart (september 2020) het hoogst op de enquêtevraag ‘Wat mis je op een begraafplaats?’ Op Begraafplaats Groene Kerk in Oegstgeest is het kwartet compleet. Dat is niet toevallig, legt bestuursvoorzitter Rien van Elsacker van Stichting Begraafplaats Groene Kerk uit. Er is afgelopen jaren bewust aan de weg getimmerd.

In 2016 was het aantal begravingen namelijk naar beneden geduikeld tot een schrale 55 stuks. Terwijl jaarlijks 70 begravingen nodig zijn om uit de kosten te komen. Op de tweejaarlijkse heidag van het bestuur moest een harde noot gekraakt worden. “We hebben gezegd: jongens, waar zijn we in hemelsnaam mee bezig? Dit gaat niet goed. De conclusie was: we zijn niet zichtbaar,” blikt Van Elsacker terug naar het kantelpunt. “We zijn dé algemene begraafplaats van Oegstgeest. Iedereen weet de kerk en de begraafplaats te vinden, maar alle mogelijkheden die we hebben… daar weet niemand iets van. Vanaf dat moment zijn we bezig gegaan met koffie, thee, toilet en activiteiten om zichtbaar te zijn,” vertelt de voorzitter aan tafel in het voormalige baarhuisje, dat is verbouwd tot een mini-ontvangstruimte met kantoortje voor de beheerder. En een toilet.

Twee sferen
Begraafplaats Groene Kerk heeft de geschiedenis mee. Al in 937 werd hier de eerste kerk gebouwd, vertelt de voorzitter. De huidige kerk dateert van de zeventiende eeuw. “Er is hier eeuwen begraven.” In 2006 raakte de begraafplaats vol. Aan de overkant van de straat werd een nieuwe aangelegd. “Aan deze kant is het een heel klassieke begraafplaats. En aan de overkant heb je een modern, strak geheel. Je hebt in feite twee heel aparte sferen. Er zijn hier twee broers begraven. De een op het oude deel en de ander op het andere deel, omdat de weduwe van de broer die daar begraven is, zei: dat is een veel mooiere begraafplaats,” grinnikt hij. “Dat is een kwestie van smaak.”

Met de begraafplaats van de toekomst is in Oegstgeest een vliegende start gemaakt, meent Van Elsacker. Vanaf die heidag in 2016 dus. “Vanaf dat moment zijn we gaan meedoen met Open Monumentendag, het Weekend van de Begraafplaats, organiseren we een lichtjesavond en zijn we actief bezig met de historische graven,” licht hij toe. “We zorgen dat die er weer netjes en piekfijn uitzien. En er liggen hier allerlei bekende Nederlanders.” Hij somt op: Nobelprijswinnaar Johan Einthoven, geschiedkundige Johan Huizinga, voormalig staatssecretaris Joop van der Heijden, burgemeester Samkalden van Amsterdam. “Er ligt hier van alles.”

Spitwerk
De stichting probeert historische graven los te rukken uit de vergetelheid. Toen de begraafplaats in 2009 van de kerk werd overgenomen, kwam een lijst van zeven bijzondere graven op de proppen. “Toen heb ik contact opgenomen met de historische kring Oud Oegstgeest en die hebben een prachtig rapport geschreven; die hebben de zaak helemaal uitgespit,” vertelt de voorzitter. “Vier van de zeven graven zijn bijzonder, en daar kun je ook weer de plaatselijke krant mee in, want dat is nieuws. Daarmee houd je je zaak in de gang,” meent hij. Die aandacht is nodig om ook in de toekomst mensen naar de begraafplaats te trekken. Hij wijst ter illustratie door het raam naar buiten, naar een graf uit 1842, vlakbij de kerk. “Daar ligt een zogenaamde antiheld in, meneer Irish Stephenson,” weet Van Elsacker nu. De Engelsman Stephenson vocht als militair met Napoleon tegen de Engelsen en eindigde als directeur van de gevangenis van Oegstgeest. Maar dat werd pas duidelijk door het spitwerk van de historische vereniging. Er werd zelfs een nazaat van de militair opgespoord. “Die vond het dusdanig belangrijk dat hij die grafsteen heeft laten restaureren. Je kunt nu ook weer op de steen lezen wie er ligt.”

Met dit soort acties wil de begraafplaats zichzelf op de kaart zetten. Vijftien jaar geleden raakte de begraafplaats vol, memoreert Van Elsacker. “Dát weten mensen nog.” Dat er nu weer plek is, ook op het oude deel, en dat je geen lid hoeft te zijn van de kerk om hier begraven te worden, is minder bekend. En dus predikt de begraafplaats zoveel mogelijk het evangelie van wat er allemaal wél kan. Dat is steeds meer. “Bij de vorige heidag, in 2018, hebben we ons gebogen over de ontwikkeling van de bevolking in Nederland: het aantal eenpersoonshuishoudens neemt enorm toe.” Toch was elk graf op het nieuwe deel drie diep. “Als je alleen bent, ben je dan geïnteresseerd in een drie diep graf? Nee, dat ben je niet,” beantwoordt hij prompt zijn eigen vraag. Dus is nu een rij graven van één diep aangelegd: één persoon in één graf. “Inmiddels is een aantal van die graven uitgegeven. Dus,” destilleert hij als algemene regel hieruit, “je blijft kijken naar de ontwikkelingen in de maatschappij.”

Zo is ook de lichtjesavond doorgedrongen tot Oegstgeest. “Bij de eerste keer, in 2017, hadden we 250 bezoekers. De tweede keer waren het er 400 en in 2019 waren het er 650. Dan voorzie je in een behoefte.” Van de 72 graven waarvan afgelopen jaar de rechten verliepen, vertelt de voorzitter trots, besloten 46 rechthebbenden het grafrecht te verlengen met tien of twintig jaar. “Dat is van het grootste belang, dat je als begraafplaats mensen vasthoudt.” En zo steeg het aantal begravingen van 55 in 2016 naar 65 in 2017 en ‘boven de 80’ in 2018. In 2019 waren het er 75 en in 2020 – “dat was in het najaar vooral vanwege corona” – 91.

Bovengronds
Klaar is Begraafplaats Groene Kerk nog niet, meent de voorzitter. Hij heeft al een thema voor de komende heidag: echtparen waarvan de ene partner begraven en de ander gecremeerd wil worden. “Wij hebben geen enkel bezwaar om een urn in een gewoon graf te plaatsen. Nou, dat moet je zichtbaar gaan maken.” Gelukkig heeft hij, vertelt hij, de plaatselijke pers mee. Maar er zijn ook opties uit De Begraafplaats van de toekomst die hij niet ziet zitten, zoals islamitisch begraven. “Dat gebeurt in Leiden en dat neemt nu wel toe, maar het is niet van een dusdanige orde dat je moet zeggen: daar moeten we ons nu ook mee bezighouden.” En ook bovengronds begraven voegt weinig toe, meent de voorzitter. Een vraagteken is nog het bijzetten van dieren. “Daar zijn we nog niet uit. Dat zou ook een mooi thema kunnen zijn voor de volgende heidag.”